door J.W.L. Bardoul
Kort na het invallen van de duisternis op 26 februari 1943 stijgen vanaf verschillende vliegvelden in Engeland 427 bommenwerpers op. Zij gaan de formaties vormen voor weer een massale luchtaanval op Duitsland: doel voor deze avond is Keulen.
In het Heerlense Café-Concert “Lido”aan de Stationstraat13 speelt op deze vrijdagavond een orkestje vrolijke dansmuziek voor de nietsvermoedende gasten. Slechts enkele uren later komt er een abrupt en tragisch einde aan wat een onbezorgd avondje uit had moeten worden.
Al vroeg in de avond – om 20.56 uur – klinkt in opdracht van de Luftschutzwarnzentrale het luchtalarm in Heerlen. De loeiende sirenes waarschuwen voor naderend onheil en drijven de Heerlense burgers de schuilkelders in. Niet iedereen geeft gevolg aan die indringende waarschuwing, het is immers al zo vaak loos alarm geweest. Enkele minuten later al vliegen er tientallen Britse bommenwerpers over de stad in oostelijke richting, de ene formatie na de andere. Het geluid van het Duitse luchtafweergeschut in de verte is duidelijk hoorbaar. Stralenbundels van zoeklichten verlichten de hemel.
In het hoofdbureau van Politie aan de Akerstraat zit het daar aanwezige personeel in de scherfvrije schuilkelders onder het gebouw, aldus het rapport van de waarnemend Commissaris van Politie.
In de brandweerkazerne is een ploeg van de vaste kern der gemeentelijke Brandweer aanwezig en vier leden van de andere beroepsploeg. Op de posten Heerlerheide, Heerlerbaan en Gringel zijn de drie nachtpiketten van de hulpbrandweer present.
De Luchtbeschermingsdienst houdt een kaartoefening en in verband daarmee zijn de volgende functionarissen aanwezig:
Het Hoofd Luchtbeschermingsdienst, ir van de Ven, Directeur van Publieke Werken.
Het plv. Hoofd Luchtbeschermingsdienst , apotheker Voncken
De wnd. Plv. Commissaris van Politie
De Commandant van de Brandweer, Ch. Bongaerts
Het Hoofd van de Geneeskundige Dienst, Dokter van de Bergh
Het Hoofd van de Opruimings-en Herstellingsdienst
Het plv. Hoofd van de Opruimings-en Herstellingsdienst
Het Hoofd van de Verbindingsdienst
De vertegenwoordiger van de Technische Noodhulp
Vanaf de uitkijkpost van de Luchtbeschermingsdienst boven in het glaspaleis van Schunck komt een onophoudelijke stroom meldingen op gang:
..vliegtuigen boven de stad…schijnwerpers en luchtafweer in oostelijke richting…bominslag in zuidoostelijke richting…brandbommen in noordelijke richting… in noordelijke richting stort op grote afstand een brandend vliegtuig neer…
21.21 uur Bominslag in de Willemstraat. Brand in magazijn Publieke Werken.
21.25 uur In Stationstraat en Saroleastraat wordt hulpgeroep gehoord van vrouwen en kinderen.
21.26 uur Brand bij Durlinger in de Stationstraat.
Brand in de nieuwbouw aan de Heerenweg.
Brand in het Eikenderveld.
21.40 uur De uitkijkpost van de Luchtbeschermingsdienst in de Vroedvrouwenschool meldt
een luchtgevecht boven de stad.
Ook bij de politie komen talloze meldingen binnen. Er wordt brand gemeld in timmerfabriek Wijsbek/Soons aan de Laanderstraat, in de bioscoop Royal, bij bouwmaterialenhandel Van der Venne en van der Sluys Stationstraat 62, in Café “Stad Keulen” op de hoek van de Geerstraat/Looierstraat, bij Gertrud Fincken Saroleastraat 44, bij Café Bracke, hoek Stationstraat/Saroleastraat en op het terrein van Publieke Werken en Gemeentebedrijven.
In overleg met het Hoofd van de Luchtbeschermingsdienst gaat de politie onmiddellijk over tot het afzetten van de volgende straten: Willemstraat, Stationstraat, Saroleastraat, van der Maessenstraat, Honigmannstraat, Dautzenbergstraat en Oranje Nassaustraat. In verband met deze grote inzet van personeel vraagt de Heerlense politie om bijstand van 30 man Rijkspolitie. De Brandweer ontvangt een melding van brandbommen op het Hoofdkantoor van Staatsmijnen, bominslag bij Verheugen in de Saroleastraat, in het Hollandia theater in de Saroleastraat en bij van Ingen in de Stationstraat.
Om 21.27 uur wordt onderbrandmeester G. Couwenbergh met 1 ploeg van de vaste kern met ladderwagen en Ford-autospuit ingezet voor bluswerkzaamheden in de omgeving van het Station. Hieraan worden nog toegevoegd het nachtpiket Gringel en de tweede ploeg der vaste kern van de Gemeentelijke Brandweer.
Om 21.40 uur meldt de Commandant van de Brandweer nog slechts twee ploegen ter beschikking te hebben en verzoekt om assistentie van vijf auto- of motorspuiten uit andere gemeenten, in verband met het aanhoudend aantal brandmeldingen.
Onderbrandmeester Kleynen krijgt opdracht uit te rukken naar de brand in timmerfabriek Wijsbek/Soons aan de Laanderstraat, waarbij hij assistentie ontvangt van zijn collega de Lange en diens ploeg. De vuurgloed van de brandende houtopslag is zo groot dat gevaar bestaat voor uitbreiding van de brand naar woningen in de Geerstraat.
Om 21.59 meldt onderbrandmeester Couwenbergh dat het pand Durlinger door fosforbommen geheel is uitgebrand.
Het pand Durlinger op de hoek van de Stationstraat en de Oranje Nassaustraat. (foto Rijckheyt)
Om 21.27 uur ontvangt de politie bericht dat in Café-Concert “Lido”in de Stationstraat een man door glasscherven is gedood en dat drie andere personen vrij ernstig zijn gewond. Nader onderzoek wijst uit dat door de kracht van de bominslag in de Willemstraat in de wijde omgeving talloze ruiten zijn vernield, ook in Café-Concert “Lido”. Het rondvliegend glas veroorzaakt de dood van een 23-jarige bezoeker uit Kerkrade, zijn vriendin raakt gewond. Ook twee leden van het dansorkest worden getroffen door glasscherven en raken ernstig gewond.
Een 24-jarige Maastrichtenaar treft hetzelfde lot.
Het pand Stationstraat 13 waar Café-Concert “Lido” gevestigd was. (foto Rijckheyt)
Aan de overzijde van de Stationstraat, achter het hekwerk van de Nederlandse Spoorwegen bevindt zich het huis van de Hoofdopzichter Weg en Werken. Deze 48-jarige J. van den Berg staat in de deuropening van de bijkeuken om het schouwspel in de lucht gade te slaan als op circa 30 meter afstand de enorme bomexplosie in de Willemstraat plaats vindt. Hij wordt bedolven onder het puin van zijn instortende woning en is op slag dood.
De dienstwoning van de hoofdopzichter Weg en Werken aan de Stationstraat. (foto Rijckheyt)
Volgens het politierapport zijn er 25 personen licht gewond geraakt.
De materiële schade is aanzienlijk. Tengevolge van brand en explosies zijn 29 woningen onbewoonbaar,
38 woningen ernstig beschadigd, terwijl 150 woningen grote en 250 woningen minder grote glasschade hebben. Met name in de Willemstraat is de schade zeer aanzienlijk. Op 19 plaatsen is brand uitgebroken. Op een aantal plaatsen zijn fosforrubber bommen door de bewoners zelf geblust.
Om 22.25 uur klinkt het sein “veilig” en is het luchtalarm ten einde.
Om 23.25 uur verklaart het plv Hoofd van de Luchtbeschermingsdienst dat alle branden zijn geblust.
Timmerfabriek Soons en het pand Durlinger zijn geheel uitgebrand.
Voor de opvang van de bewoners van de onbewoonbaar geworden huizen is het Evacuatiegebouw Bekkerveld – de Kweekschool -in gereedheid gebracht. De kloosterzusters, geholpen door leden van de E.H.B.O. uit de wijk, ontfermen zich over de 32 evacués, die tussen 23.00 uur en 03.00 uur binnendruppelen.
“Zij werden door de zorg van de Eerwaarde Zusters op koffie onthaald, kregen gelegenheid zich te verfrissen en werden daarna naar de slaapzaal gebracht, waar zij, geholpen door de dames van de E.H.B.O., zich ter ruste konden begeven”, aldus het rapport van de Leider van het Evacuatiegebouw de heer van der Does.
Mevrouw van de Weyer-Palmen uit de Oliemolenstraat schrijft in haar dagboek:
”Om 11 minuten voor negen passage (van vliegtuigen) dat dra zo veel was dat het luchtalarm gegeven werd. We zaten in de kelder toen we fluittoon en iets van geratel hoorden voorbijschieten. Daarna een geluid alsof er een vliegtuig neerviel. Guill schrok hevig en bukte alsof je het daardoor kon afwenden…. Guill ging boven kijken omdat we glas hoorden rinkelen. Wij goddank niets, doch in de buurt wel. G. kwam weer beneden met de boodschap grote brand ergens in de buurt van het station. Heerlen was verlicht en alle huizen met glasschade lieten licht uitschijnen. Alle straten waren afgezet maar door telefoon vernamen we dat de hele Willemstraat tot ver over het spoor geen ruit meer heel is en veel gebouwen ontzet. Daken enz. vernield.”
Op zaterdag 27 februari schrijft ze:
”Ben vanmorgen naar de stad geweest. Wat een ravage, te beginnen op de Akerstraat, Vlek enz. enz. Pfaff geen ruit meer heel. Groot gebouw Schunck dat uit glas bestaat is onherkenbaar. Maison Chic geen ruit meer, alle rolluiken bij Ven D (Hotel Cloot) in de griezeligste vormen. Leo Durlinger leeggebrand….. Bom kwam terecht achter de huizen Willemstraat over het spoor, dus achter de bierbrouwerij Amstel, daardoor alle huizen in de Willemstraat defect. Veel brand-fosforbommen. Soons is ook weer afgebrand. Treinen lopen van Eikenderveld uit en niet vanaf station. Vanmorgen waren alle straten rond het station weer afgezet.”
De omgeving van de bominslag aan de Willemstraat. Geheel rechts de voetgangersbrug over het spoor.
(foto Rijckheyt)
Grote materiële schade aan de Willemstraat. Dit is de achterzijde van de woningen met de oneven huisnummers.
(foto Rijckheyt)
De dagen na het bombardement zijn de hulpdiensten nog druk bezig met het ruimen van puin, het herstel van glasschade en het opsporen en onschadelijk maken van niet ontplofte brandbommen.
Het herstel van het groot aantal beschadigde woonhuizen, winkelpanden en werkplaatsen zal veel meer tijd kosten.
In tegenstelling tot het bombardement van 5 oktober 1942 is er nu geen sprake van een vergissing, waarschijnlijk hebben enkele bommenwerpers zich van hun bommenlast ontdaan toen zij werden aangevallen door Duitse nachtjagers.
Keulen wordt op deze avond zeer zwaar getroffen, 1014 ton(!) bommen richten er verschrikkelijke verwoestingen aan.
Bronnen.
- Archief Luchtbeschermingsdienst der gemeente Heerlen. Heerlen: Rijckheyt
- Weyer-Palmen, van de E.J.M. 1940-1945: Oorlogsdagboek. Heerlen: Rijkheyt
Copyright © 2011 Heemkundevereniging Heerlen Stad. Alle rechten voorbehouden.
